بازگشت از شوروی

تا سال ها پس از وقوع انقلاب اکتبر 1917، چشم روشنفکران سراسر دنیا به مسکو و روسیه ای بود که از اتحاد چندین کشور، به شوروی بزرگ بدل شده بود. در تمام آن سال ها، همگان وقوع انقلاب کارگری را در روسیه، تحقق عینی آرزو و امیدهایی می دانستند که حول نظرات اقتصادسیاسی مارکس بالیده بود. آنها، شورمندانه وقایع را به نظاره نشسته بودند و با اغماض آنچه را که در تاریخ به وقوع می پیوست، تحلیل و تفسیر می کردند.

آندره ژید، نویسنده معروف فرانسوی، یکی از همین دلباختگان بود که به عینیت یافتن سوسیالیسم در شوروی دلبسته بود و به شگفتی در آن می نگریست. او با شوق بسیار به دعوت «اتحادیه نویسندگان شوروی» در سال 1936 آری گفت. این سفر، دیدارها و مصاحبت های بسیاری را برای او ممکن کرد و از سویی باعث شد تا او با قرائتی بی واسطه از وقایع در حال وقوع مواجه شود و در آن مداقه و تأمل کند. او -که با تمنیات قلبی بسیار، تحقق سوسیالیسم را به انتظار نشسته بود- حال به مدد سیاست های حاکم بر فضای قرن بیستم و نیز تصمیمات شوم کارگزاران حزب، به ویرانی کعبه آمالش می نگریست. او پس از این سفر، کتاب بازگشت از شوروی را منتشر کرد. کتابی که خلاف انتظارها، نه زبان تمجید و شگفتی بر انقلاب اکتبر گشوده بود و نه از حدوث سوسیالیسمی خبر می داد که مارکس، انگلس و دیگر اندیشمندان بشارتش را داده بودند. او آنچه را در شوروی استالینی رخ می داد، بی پروا و با دید کاملاً انتقادی به چالش کشیده بود. این کتاب، غوغای بسیاری در میان روشنفکران و سیاست ورزان و ادیبان به راه انداخت.