ایران اسلامی تجربه ای تمدنی را برای ما به ارمغان آورده است که میتوان بر اساس آن دو منحنی تطور تاریخی ترسیم کرد: یکی ناظر به تجربه های سیاست مدنی و دیگری ناظر به تجربه های مدنیت سیاسی. در این میان، نهضت عدالتخانه، تجربه ناقص مشروطیت و تجربه متکامل انقلاب اسلامی تطور سامان سیاسی را در رفت و برگشتی تمدنی ـ تاریخی با آموزه های دینی به تصویر کشیده است. اما اوج آن را میتوان در الگوی انسجام سیاسی ای سراغ گرفت که در مدنیت ولایی تجلی یافته است. این تجلی با عقلانیت دینی گره خورده و اولویت های فقهی ـ سیاسی، مقدورات، مؤلفه های دینی ـ مدنی، مؤلفه های نظام مدنی و الگوی تصمیم گیری تعریف شده اند.