مفاهیم اصلی در فلسفه شرقی

مشکلات بسیاری در فهم چگونگی بررسی مفاهیم کلیدی فلسفۀ شرقی وجود دارد. مشکل اول در تصمیم گرفتن در مورد آن چیزی است که فلسفۀ شرقی در واقع هست؛ به عبارت دقیق‌تر، چه چیزی به عنوان شرقی محسوب می‌شود. در گنجاندن تفکر آسیای شرقی به‌ویژه تفکر هند، چین و ژاپن و تمدن‌های وابسته در آن بخش از جهان هیچ مشکلی وجود ندارد. فلسفۀ اسلامی و زرتشتی در این کتاب گنجانده شده چراکه بخش اعظم آن در ایران رخ داد و سپس به خاور دور رفت؛ اما باید متذکر شد که برخی از متفکران اصلی آن اکثرا بخشی از آن چیزی بودند که عموماً جهان غرب خوانده می‌شود، حتی در جایی بسیار دور در غرب که امروزه اسپانیاست، زندگی می‌کردند. از سوی دیگر بسیاری از متفکران مهم آسیای شرقی نیز حداقل زمانی را در غرب به سر برده‌اند و به همین منظور مؤلف فلسفۀ اسلامی را تحت عنوان شرقی منظور کرده است. دومین مشکل در تمایز قائل شدن بین فلسفه و دین است. اغلب تصور می‌شود که تمایزات بنیادی مختلفی میان فلسفۀ شرقی و غربی وجود دارد. گاهی اوقات گمان می‌رود فلسفۀ شرقی، کل‌نگرانه‌تر است و به عنوان غایتش درصدد شکلی از اشراق بوده است؛ در حالی که فلسفۀ غربی بیشتر به حقیقت، منطق، استدلال و فردگرایی می‌پردازد.

فرضی که مؤلف در این کتاب بر طبق آن عمل می‌کند، این است که فلسفۀ شرقی، فلسفه است و چیز خاص و اسرارآمیزی نیست که ما به اسباب غیرفلسفی خاصی نیاز داشته باشیم تا بر اساس آن عمل کنیم. از سوی دیگر بی‌تردید فلسفۀ شرقی به طور نزدیکی با دین‌های شرقی رابطه دارد و درک این فلسفه غیرممکن است مگر اینکه همچنین فرد چیزی از آن ادیان درک کند. مؤلف کوشیده به اندازۀ کافی در مورد دین یا فرهنگ مربوطه برای ایجاد زمینۀ قابل درک ساختن فلسفه توضیح دهد. به این دلیل مطالبی منظور شده که به مراتب به دین مربوط‌تر است تا به فلسفه.

این کتاب در واقع اصطلاح‌نامۀ گسترده‌ای از اصطلاحات و مفاهیم به‌کار رفته در فلسفۀ شرقی را در اختیار می‌گذارد. کتاب شامل تعاریف عقاید فلسفی مرتبط با آداب عمومی این کشورها است: ایران، هند، جهان اسلام، چین، ژاپن، کره و تبت، با مفاهیمی از: آئین زرتشتی، آئین هندو، تصوف، اسلام، آئین کنفوسیوس، آئین شینتو، آئین تائو، و آئین بودا. هر مدخل راهنمایی برای مطالعۀ تکمیلی و بررسی انتقادی دربر دارد که به مفاهیم مرتبط ارجاع داده می‌شود و با کاربردی آسان به صورت A تا Z است.

گفتنی است که این کتاب اثری دربارۀ فلسفه است و نه دربارۀ دین، و کتابی در باب دین، به مراتب بحث مفاهیم کلیدی دینی بیشتری را نسبت به آنچه در این کتاب انجام شده، دربر خواهد داشت. مؤلف تلاش کرده به شیوه‌ای بنویسد که مستلزم هیچ شناختی از ادیان شرقی و نیز خود فلسفه نباشد و سعی کرده که برای خواننده توضیح دهد که چگونه مسائل نظری خاص در درون یک زمینۀ فرهنگی معین مطرح شده‌اند.