زندگی اجتماعی مسلمانان در قرن اول و دوم هجری: براساس کتاب المصنف عبدالرزاق بن همام صنعانی

معرفی کتاب

بحث در این کتاب در شش فصل تقسیم‌بندی شده و هر بخش شامل چند موضوع و مبحث است. پس از ارائه طرح پژوهش و توضیح طرح تحقیقی، فصل اول به معرفی عبدالرزاق صنعانی و کتاب «المصنف» اختصاص یافته است. فصل دوم به ساختار جمعیتی جامعه اسلام اختصاص دارد. در این بخش سعی شده تا به ترکیب جامعه اسلامی بر اساس دو شاخص «نسب» و «دین» و علل و عوامل این دسته‌بندی‌ها توجه شود و در نهایت تغییراتی که با ورود اسلام در جایگاه برخی از طبقات و گروه‌های اجتماعی پدید آمد، بررسی و مطالعه شود.

فصل سوم با عنوان مراحل شکل‌گیری و ساختار خانواده، به طور ویژه مراحل تشکیل زندگی را از ابتدا یعنی بحث خواستگاری تا ازدواج و پس از آن فرزندآوری و رسوم مربوط به آن را بررسی کرده و بخشی نیز به بحث طلاق و مسائل مربوط به آن اختصاص دارد. از آنجا که در این فصل بخشی به تولد و رسوم مربوط به آن پرداخته است، بنابراین بخش پایانی این فصل مبحثی دربارۀ وفات و مرگ و عادات مربوط به آن دارد.

فصل چهارم درباره مشاغل و مناصب است که هدف از آن معرفی و شناخت انواع گوناگون فعالیت‌هایی بوده که مردم در جزیره‌العرب برای امرار معاش و گذران زندگی خود انجام می‌دادند. در این فصل نیز سعی شده تا با تقسیم مشاغل به کارهای خدماتی، تولیدی و تجاری به معرفی آنها و کسانی که عهده‌دار این مناصب و مشاغل در جامعه بودند، پرداخته شود.

فصل پنجم به شیوه‌های معیشتی یعنی خوراک، پوشاک، مسکن و وسایل زینتی و آرایشی اختصاص یافته و ذیل هر بخش به معرفی نمونه‌های رایج مورد استفاده مردم پرداخته شده است. فصل ششم به شیوه‌های سرگرمی مرسوم میان مردمان جزیره‌العرب مانند انواع مجالس علمی، شعر و موسیقی و تحولاتی که پس از اسلام در این مجالس پدید آمد، می‌پردازد و در نهایت برخی بازی‌های رایج میان مردم را به تصویر می‌کشد. در پایان نیز خلاصه‌ای از مهم‌ترین نتایج پیرامون زندگی اجتماعی مسلمانان ارائه شده است.