تاریخ مغول در ایران

کتاب تاریخ مغول در ایران، با فصلی مشروح با عنوان «تاریخ سیاسی» آغاز می شود که ابتدا به حکومت رسیدن "چنگیز" و اقدامات او و شرایط آن دوران را در ایران و همچنین اوضاع حکومتی کشورهای دیگر مانند سوریه، گرجستان، مصر و ترکان را بررسی کرده است.

«نظریه تاریخ حکومتهای محلی» بخش بعدی این کتاب است که به تفصیل شرایط حکومتهای فارس، کرمان، لرستان بزرگ، لرستان کوچک و گیلان را تشریح کرده است و بخش بعدی به وضعیت دین و مذهب نزد مغولها، آداب و رسوم آنان و رایج بودن مذهبهای گوناگون از جمله مسیحیت، بودا و غیره در بین آنها می پردازد.
اوضاع دولت، دستگاه کشوری ایران و ممالک تابعه، وضع مالیات، پذیرش و اعزام، حقوق، دستگاه لشکری، سازمانهای عمومی و زندگی روزمره از دیگر بخشهای این کتاب هستند.

نویسنده در مقدمه کتاب توضیح می دهد که «بحث درباره احوال مغولان ساکن در چین، ماوراءالنهر و ترکستان، مغولستان و غیره در اینجا ممکن نیست و در این کتاب به تاریخ هنر و فعالیتهای فرهنگی ایرانیان در دوران فرمانروایی مغولان نمی پردازیم و تحولات مذهبی و ادبی نیز مورد توجه نخواهد بود.»

کتاب تاریخ مغول در ایران، بی شک یکی از گرانبهاترین و جامع ترین آثاری است که تا کنون در این زمینه به رشته تحریر در آمده است.
برتولد اشپولر، نویسنده و محقق گرانقدر آلمانی در تالیف این کتاب به بیش از 600 منبع به زبانهای فارسی، عربی، سریانی، ارمنی، گرجی، مغولی، جغتایی، یونانی، چینی، ترکی، اسپانیولی، پرتغالی، روسی، عبری، لاتین و تمام زبانهای زنده اروپای غربی مراجعه کرده است.

نویسنده در این کتاب علاوه بر رویدادهای سیاسی به دگرگونیهای اجتماعی و فرهنگی توجه داشته و فرهنگ مغولان را از نخستین لحظه حمله آنان به ایران زمین دنبال می کند و با انقراض سلطنت مغولان در ایران به پایان می رساند.

تاریخ مغول در ایران به بسیاری از زبانهای زنده دنیا ترجمه شده و مورد استفاده دانش پژوهان قرار گرفته است.
برتولد اشپولر (به آلمانی: Bertold Spuler) (1911-1990) استاد دانشگاه و شرق‌شناس آلمانی بود.
او در سال 1943 استاد زیان‌های سامی و مطالعات اسلامی در دانشگاه مونیخ شد. سپس به ریاست موسسه اسلامی در دانشگاه گوتینگن رسید. پس از جنگ جهانی دوم او به عنوان استاد مطالعات اسلامی جانشین "کارل هاینریش بکر" در موسسه تاریخ و فرهنگ خاور نزدیک در دانشگاه "هامبورگ" شد. در تظاهرات دانشجویی سال 1967 او را به عضویت در گروه "اس‌آ" و "حزب نازی" متهم کردند و او در پاسخ دانشجویان معترض را شایسته «اردوگاه مرگ» دانست و به همین دلیل مدتی از کار رسمی خود برکنار شد.