عقل در فهم و ادراک اصول دین و کشف گزاره های آن، نقش اساسی دارد. غایت مهم فلسفه (از بعد نظری) هستی شناسی است و قرآن نیز در کنار دیگر اهداف خود همین هدف را دنبال می کند. افزون بر این، ادراک بخشی از مفاهیم و حقایق دینی به جز از راه فهم عقلی ممکن نیست؛ مفاهیمی که قرآن درباره خدا و ماورای طبیعت طرح کرده، تنها با تفسیر عقلی فهمیده می شوند، مانند نامتناهی بودن، علو قدرت، بی نیازی، حیات و قیومیت و اول و آخر و باطن و ظاهربودن خداوند. همچنین مفهوم لوح محفوظ، لوح محو و اثبات، وحی و اشراق، قضا و قدر و ... از راه مطالعه حسی، شناخته و ادراک نمی شوند.
کتاب حاضر جلد اول دانشنامه قرآنی معارف عقلی می باشد که در پی معرفی این معارف می باشد.