فضای فکری و سیاسی ـ اجتماعی ایران معاصر به دلیل ورود افکار و ایدئولوژیهای عصر مدرن و پیدایش مطالبات جدیدی که با اقتضائات سنت فکری و اعتقادی جامعه ایران متفاوت بوده، عالمان و متفکران اسلامی را به تأملات فلسفی خاصی در مفاهیمی چون عدالت و آزادی و قانون و شریعت واداشت. این تأملات در این نوشتار به دو مقطع انقلاب مشروطه و پهلوی دوم تا انقلاب اسلامی تقسیم شدهاند. در مقطع اول تأملات عقلی صورتگرفته از آشفتگی معنایی و مبنایی برخوردار بود؛ اما در مقطع دوم فیلسوفان بهدلیل برخورداری از مبادی و مبانی استوار با چالشهای پیشآمده مواجههای محکمتر و باانسجامتر داشتند و از طریق انقلاب اسلامی زمینهها و بسترهای نظری و مبنایی نظم جدیدی را فراهم می سازد.