فرهنگ و فاجعه: جستارهای انسان شناختی درباره مصیبت های جمعی در ایران

کتاب حاضر مجموعه جستارهایی است که در زمینه مصائب جمعی و فاجعه ‌های طبیعی در ایران نوشته شده است. این جستارها درباره زلزله، سیل و بحران پاندمی کرونا یا ویروس کووید 19 است که هم اکنون در ایران و جهان شیوع دارد. این جستارها چند ویژگی مشترک دارند. نخست این که همه آنها معطوف به فاجعه ‌های طبیعی هستند که در سال ‌های اخیر جامعه ایران را درگیر خود ساختند. برای خوانندگان ایرانی این فاجعه ‌ها کاملا آشنا هستند و درگیر آنها بوده ‌اند.

دوم، این جُستارها تلاشی است برای فهم پذیر کردن و زبان بخشی به ابعاد اجتماعی و فرهنگی این فاجعه ‌ها. در موقعیت ‌های بحرانی اغلب نیروهای امدادی، فعالیت‌ های فنی و اجرایی بیش از هر چیز دیگری اهمیت دارند و متخصصان علوم انسانی و اجتماعی و تلاش‌ ها و قابلیت ‌های آنها نادیده گرفته می ‌شوند. اما در این جستارها نشان داده می ‌شود که فاجعه‌ ها را طبیعت خلق نمی‌ کند، بلکه همه آنها محصول عملکرد ما انسان‌ ها، نظام ‌های حکمرانی و تاریخ و فرهنگ هستند.

در عین حال فاجعه ‌ها پیامدهای بزرگ سازنده و ویرانگر اجتماعی و فرهنگی دارند. فاجعه ‌های جمعی درس‌ های مهمی به ما می‌ دهند، حتی اگر ما مایل یا آماده برای آموختن از آنها نباشیم. فاجعه ‌ها از درون فرهنگ ‌ها می‌ آیند و به درون فرهنگ‌ ها سرریز می ‌شوند؛ فرهنگ‌ ها آنها را می‌ سازند و آنها نیز سازنده فرهنگ‌ ها هستند. ما انسان ‌ها در تقلای برای نجات خودمان و معنادار ساختن زندگی در هنگام فاجعه ‌ها، فاجعه ‌ها را نیز معنا می‌ کنیم. این جستارها روایتی است از همین تقلاها و کشمکش‌ های مردم ما در جریان فاجعه ‌های بزرگی که در سال ‌های اخیر مردم ایران درگیر آنها بودند.

ویژگی سوم این جستارها این است که تمام جستارها در همان زمان وقوع فاجعه‌ ها نوشته شده‌ اند. مولف خودش را در هنگام فاجعه‌ ها متعهد می ‌دانسته که به عنوان انسان دانشگاهی و انسان شناس تلاش کند تا آنچه می‌ داند و در قلمرو دانش و اندیشه اش هست برای مواجهه با این فاجعه‌ ها به کار گیرد.