مدیریت بحران های سیاسی اجتماعی در جمهوری اسلامی ایران

معرفی کتاب

انقلاب اسلامی هم از نظر فلسفی و ماهوی و هم از نظر ساختاری با همه انقلاب‌های مطرح دنیا، متفاوت بود. نظام برآمده از انقلاب اسلامی، برای نخستین بار وحی و عقل را در سطح حکومت به هم گره زد و نوعی از مردم‌سالاری در قالب دین اسلام ارائه نمود، که در طول تاریخ بی‌سابقه بوده است. که در قالب آن، هم مردم و هم دین در شکل‌گیری و استمرار حکومت نقش اساسی دارند. بر اساس مبانی نظری انقلاب اسلامی دوگانه‌های دین و سیاست، عقل و علم، معاش و معاد، ماده و معنا، طبیعت و فراطبیعت، هیچ تضادی باهم ندارند.انسان می‌تواند هم دین‌دار باشد و هم مدرن؛ هم معنوی باشد و هم صنعتی. از دیدگاه اسلام سیاسی انقلابی، مکاتب غیر الهی، غاصب حق خدا و انسان می‌باشند زیرا خداوند به‌عنوان خالق انسان حق حاکمیت دارد و حاکمیت انسان در طول حاکمیت خداست و نه در عرض آن. بدین ترتیب ایدئولوژی انقلاب اسلامی با این مشخصات، باعث نگرانی و حساسیت قدرت های شرق و غرب گردید. بر این اساس ایران در چهار دهه گذشته، با چالش‌ها و بحران‌های فراوان داخلی و خارجی مواجه بوده است. در دهه اول انقلاب علاوه بر جنگ‌های داخلی، طولانی‌ترین جنگ پس از جنگ جهانی دوم نیز به ایران تحمیل شد که هشت سال ادامه یافت. در دهۀ دوم انقلاب و پس از ناکامی بحران‌سازان در اسقاط نظام، نقطه تمرکز بحران‌ها بر مهار انقلاب اسلامی و انزوای آن در داخل مرزها متمرکز شد و اَشکال بحران‌ ها متنوع گردید. در دهه سوم انقلاب، بحران‌ها با ابزار و سازمان‌دهی جدید مجدداً حالت عملی‌تری به خود گرفت و در قالب جنگ نرم و کودتای مخملی و رنگین ظاهر شد. حوادث و بحران‌هایی که هر یک به‌تنهایی می‌توانست یک حکومت مقتدر را از پای درآورد، اما ملت ایران از این بحران‌ها عبور کرد و راه خود را ادامه داد. ازاین‌رو بازخوانی و بازبینی بحران‌هایی که ایران در دهه‌های پس از انقلاب داشته است و نتایج حاصله از آن برای ادامه مسیر و پرهیز از خطایای احتمالی می‌تواند مفید باشد. این پژوهش در نظر دارد بامطالعه بحران‌های متعدد پس از انقلاب و تأثیر آن‌ها بر جامعه ایران، نحوه مدیریت این بحران‌ها و عوامل مؤثر بر مدیریت بحران‌ها را مورد ارزیابی قرار دهد؛ و به این پرسش پاسخ دهد که مدیریت بحران در ایران پس از انقلاب اسلامی چگونه انجام‌شده است؟

بنا بر آنچه گفته شد روشن نمودن زوایای ناشناخته و چگونگی مدیریت و حل بحران‌های بزرگ و کوچکی که در این مقطع زمانی -حدوداً چهار دهه- ظهور یافته و گذراندن کشور از مسیرهای دشوار پیش رو تا به امروز، از اهداف این پژوهش است. بدیهی است در صورت توفیق، این پژوهش می‌تواند در نحوه تصمیم‌گیری صحیح دولت‌مردان، در حال حاضر و آینده از یک‌سو و آگاهی‌بخشی به نسل جوان از مسائل و مشکلات موجود در کشور بر اساس شناخت قوت و ضعف عملکردهای گذشته سودمند باشد.

روش تحقیق این پژوهش توصیفی – تحلیلی است و برای جمع‌آوری اطلاعات از روش اسنادی و کتابخانه‌ای استفاده می‌شود. ازاین‌رو، در این پژوهش بنا به ماهیت موضوع از روش کتابخانه‌ای استفاده می‌شود و ابزار آن عمدتاً فیش‌برداری است البته از نظریات صاحب‌نظران و مسئولین وقت در صورت استقبال آنان در حد نیاز استفاده می‌شود.

این پژوهش شامل سه بخش و هفده فصل است؛ ، فصل اول از بخش اول، با عنوان کلیات، شامل بررسی مفاهیم، نظریه‌ها و مکاتب مرتبط با بحران، ویژگی‌ها و انواع بحران و نظریه‌های مربوط به شکل‌گیری، ظهور، اوج و زوال بحران‌ها و مکاتب اصلی در حوزه مدیریت بحران اعم از اسلامی و غیراسلامی است. فصل دوم از بخش اول، تحت عنوان الگوی مدیریت بحران در جمهوری اسلامی ایران به تحلیل و نظریه‌پردازی بحران در اندیشه و سیره امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پرداخته‌شده است.

بخش دوم با عنوان مدیریت بحران‌ها در دوره امام خمینی(ره) شامل یازده فصل است که به مدیریت بحران‌ها در دوره رهبری حضرت امام (ره) می‌پردازد .در این فصل بحران‌های آغاز انقلاب تا پایان جنگ و رحلت امام(ره) مانند بحران‌های تجزیه‌طلبی، مذهبی، ترورها، غائله خلق مسلمان، کودتای نقاب(نوژه) کودتای قطب‌زاده و غائله خلق عرب، بحران عزل بنی‌صدر ، و موضوع ترور می‌پردازد.

در بخش سوم و در قالب چهارفصل، به مدیریت بحران‌ها در دوران رهبری آیت‌الله خامنه‌ای پرداخته می‌شود که شامل ماجرای میکونوس، تحرکات ساختارشکنانه مجلس ششم، آشوب‌های 18 تیر 1378، انتخابات ریاست جمهوری دهم، و مسئله هسته‌ای است و در پایان، نتیجه‌گیری از کل مطالب به‌عمل‌آمده است.در پایان لازم است از همه عزیزانی که از نظرات آنان در تدوین این کتاب بهره‌مند شدیم و هریک با نظرات خود به غنای اثر افزودند و نام بردن از یکایک آن‌ها مقدور نیست، قدردانی و تشکر کنیم. بدیهی است هرگونه کاستی در این اثر متوجه نویسنده است. امید است این گام، نقطه عزیمتی باشد تا محققان و اندیشمندان قدم‌های بعدی را بردارند.