حدیث پژوهی - جلد سوم

حدیث، دومین سند دین است که پس از قرآن، بیشترین سهم را در شناختن و شناساندن اسلام و شکل گیری و بالندگی علوم اسلامی داشته است. حدیث، میراث ماندگار معصومان علیهم السلام است که به شرح و تفسیر قرآن و تبیین دین می پردازد.

پیشوایان معصوم علیهم السلام، مسلمانان را به فراگیری و فهم حدیث و مذاکره و نشر آن، ترغیب بسیار کرده اند و همین امر، از ابتدا تاکنون، سبب رونق این دانش بوده است.

تلاش عالمان، محدثان و حافظان حدیث و سنت در طول تاریخ اسلام، ستودنی است. آن بزرگواران از ثبت و ضبط حدیث آغاز کردند و با ترجمه، شرح، تعلیق، جامع نویسی و گردآوری احادیث، حراست از این مجموعه را ادامه دادند . این تلاش، امروزه با تصحیح کتب حدیث، معجم نویسی، مسندنویسی، گزیده نویسی، واحد سازی مجموعه ها و ایجاد بانک های اطلاعات حدیثی ادامه یافته است که بحمداللّه رشد و بالندگی شایسته ای دارد و تلاش های والای پیشینیان را روشنتر می نمایاند.

در حوزه علوم حدیث و دانش های وابسته به آن، رشته های متعددی چون رجال، درایه، تاریخ حدیث، مصطلحات حدیث، فقه الحدیث، غریب الحدیث و... شکل گرفت و بدین سان، ابعاد بهره وری از آن مجموعه گرانسنگ، استوارتر و گسترده تر گشت. تلاش های انجام شده و به ثمر رسیده، به راستی بسیار است که باید بدان بالید و آن را پاس داشت. با این همه، باب پژوهش در این حوزه همچنان گشوده است و گِرِه ها و دشواری ها نه تنها یکسره از میان نرفته، بلکه به لحاظ شرایط ویژه فرهنگی و اجتماعی ای که جامعه اسلامی دارد، افزون نیز شده است.

به جرئت می توان گفت که بسیاری از پرسش ها درباره اسلام، به حدیث و سنت برمی گردد. بررسی این پرسش ها و دستیابی به قواعدی روشن در فهم حدیث، کاری ضروری است. عرضه مدوّن و سامان یافته علوم حدیث، قواعد رجالی و فقه الحدیث در عصر گسترش دانش ها بایسته ای دیگر است . مطالعه جدی درباره احادیث مجعول و ارائه طُرُق روشن در شناسایی آنها، جای تردید ندارد. بررسی احادیث متعارض و یافتن راه های معقول جهت حل تعارض نیز کاری برجای مانده است. تفکیک و رده بندی محتوایی احادیث و یافتن شیوه ها و قواعد مناسب آن، ضرورت دیگری است؛ زیرا حدیثی که در زمینه معارف به ما رسیده، با آنچه به احکام فقهی مربوط است و یا آنچه به بیان آداب و رسوم اختصاص دارد، یکسان فهم نمی شود و قواعد برداشت از آنها هم یکی نیست. به بیان دیگر، کشف و شناساندن قواعد عام و خاص فهم حدیث، نیازی است بس مبرم.