تاریخ حدیث شیعه (در سده های هشتم تا یازدهم هجری)

حدیث، در طول حیات خویش، از بدو ظهور تا کنون، فراز و نشیبهای بسیاری به خود دیده است. شناخت این مسیر و ویژگیهای آن را «تاریخ حدیث» بر عهده دارد- که رشتهای واسطه میان دو دانش حدیثشناسی و تاریخ است-.

چگونگی ظهور حدیث، برخورد صحابه پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان معصوم با آن و نیز شیوههای برخورد عالمان بزرگ با این منبع مهم و اصلی شریعت، از مباحث مهم تاریخ حدیث به شمار میآید.

مطالعه تاریخ حدیث، شرط لازم برای تحقیق صحیح در حوزههای مختلف علوم حدیث است؛ چرا که به هر حال، حدیث، یک پدیده تاریخی است که نمیتوان بدون در نظر گرفتن مسیر تاریخیاش، در زوایای آن، بحث دقیقی ارائه کرد. قطعاً مطالعه در سند حدیث یا متن آن و یا هر موضوع دیگرِ مرتبط با آن، به صورت موردی و بدون توجه به همه یا بخشهایی از تاریخ حدیث، تنها مطالعهای ذهنی و انتزاعی خواهد بود و در موارد بسیاری، بیم آن وجود دارد که نتیجه این گونه مطالعات، به دور از واقعیت باشد.

از سوی دیگر، حدیث، به عنوان پدیدهای تاریخی، مورد هجوم شبهات تاریخی هم قرار گرفته است؛ شبهاتی که نمیتوان آنها را بدون مطالعه تاریخ حدیث، پاسخ گفت.

به علاوه، اتصال حدیث به عصر معصوم و در امان ماندن آن از دستان تحریفگر پیدا و پنهان را باید با مطالعات تاریخی به اثبات رساند و بِدین گونه، پشتوانه علمی حدیث را شناخت و شناساند.

با توجه به این مجموعه ضرورتها، گروه تاریخ حدیثِ «پژوهشکده علوم و معارف حدیث» بر آن شد تا مطالعه جامعی را در این موضوع، به انجام رسانَد. بر این اساس، مجموعه «تاریخ حدیث شیعه (از قرن اوّل تا عصر حاضر)» پیریزی گردید.

در این مجموعه، به ترتیب تاریخی، اطلاعات مربوط به حدیث شیعه را گرد آوردهایم. مباحثی که در هر دوره موردبحث (یا در هر یک از مقالات) موردتوجه بودهاند، عبارتاند از: شرایط اجتماعی- فرهنگی، حوزههای علمی- جغرافیایی، عالمان حدیث پژوه، زمینههای فعالیتهای حدیثی، گونههای نگارشهای حدیثی، علوم حدیث، اجازات و مشایخ اجازه. معرّفی مهمترین فعالیتهای حدیثی هر عصر نیز از دیگر اطلاعات موجود در این مجموعه است.