حکومت علوی و بحران اشرافی‌ گری

«ظهور و گسترش اسلام در سرزمین بدوی و فاقد فرهنگ تمدن شبه جزیره، چنان تأثیرگذار و درخشان جلوه نمود که در مدت زمان کوتاهی، بسیاری از سنت‌های جاهلی و تعصبات قبیله‌ای جای خود را به احکام و تعالیم عدالت محور اسلام داد.
بعد از رحلت رسول خدا عدم پای‌بندی به اجرای آموزه‌های اسلامی و بازگشت به مؤلفه‌های جاهلی، حکومت و جامعه را به تدریج دچار تغییر و تحول ارتجاعی نمود. اندیشه‌های جاهلی که در گذشته محدود به اشرافیت مکی، برتری قریش و یا اولویت‌ها و تعصبات قبیله‌ای و عشیره‌ای بود، این بار در ساختار حکومتی و اجتماعی با تغییر ظاهری و صوری، اما با همان ماهیت گذشته نمایان شد.

تصاحب قدرت به بهانه قرابت نسبی و شیخوخیت، بهره‌مندی بیشتر از مواهب اقتصادی به دلیل نزدیکی به کانون‌های صاحب قدرت، ایجاد طبقات اجتماعی به بهانه سوابق دینداری، بازگشت اشرافیت حاکمیتی و نمونه‌های بسیار دیگر از این دست، از رجوع و بازگشت به سنت‌های جاهلی حکایت می‌کند.

گذر زمان و استمرار این رویکرد در دوره خلیفه سوم، به ویژه میدان‌داری بنی‌امیه به اوج خود رسید. در نتیجه مردم با شورش علیه وضعیت پیش آمده و تمایل به حاکمیت عادلانه، خواستار قبول خلافت توسط امام علی (ع) شدند. تنگناهای ایجاد شده و ایجاد بدعت‌ها و تضادهای اجتماعی و نظام طبقاتی در بهره‌مندی از مواهب اقتصادی، اشتیاق و اصرار مردم را به ایجاد حکومت علوی هر چه بیشتر کرد.

فاصله گرفتن از سنت‌های ناب نبوی، و خو گرفتن با سنت‌های نوین جاهلی، باعث ایجاد معضلات و چالش‌های پیچیده‌ گردید. احیای سیره و سنت نبوی در حکومت علوی با تربیت و رشد در فضای حاکمیت گذشته، نومسلمانان و حتی مسلمانان سابقه‌دار را دچار تناقض و تردید شدید در تصمیم‌گیری‌های مهم و تأثیرگذار در سرنوشت جامعه نمود. وقوع جنگ‌های سه‌گانه جمل، صفین و نهروان که از آنها تعبیر به جنگ‌های داخلی می‌کنیم، حاصل این تضاد و تناقض‌هاست.»