نگاهی به غلواندیشی و افراط گرایی علمای معاصر عربستان

نویسنده در اثر خود که به همت مؤسسه فرهنگی و هنری آفتاب خرد به چاپ سوم رسیده، به بررسی، موشکافی و پاسخ به این سؤال پرداخته است که آنچه در تفکر علمای عربستان وجود دارد چقدر با آگاهی آنان از عقاید و فقه سایر جریان‌های اسلامی هماهنگ است.

با توجه به پیش‌گفتار، کتاب از این نظر که در متن جامعه عربستان و با اطلاع کافی از روند آموزش‌های مذهبی و شناخت از سطح دانش علمای عربستان از مذاهب اسلامی نگاشته شده، در خور تأمل و بهره‌برداری اندیشمندان این عرصه است.

المالکی در اثر خود تلاش کرده است با نگاهی بی‌طرفانه و بعضا همدلانه، رویکردهای غلوگرایانه حاکم بر علمای وهابی عربستان را با رجوع به شواهد و مستندات جاری در مراکز فقهی و آموزشی این کشور توصیف کند.

طرح سؤالات دقیق معرفتی، بررسی‌های موشکافانه نویسنده در این عرصه و پاسخ به خلأهای ادراکی‌ موجود در این باره، انگیزه اصلی ترجمه این کتاب است تا بتوان بخشی از علل و چرایی رفتارها و رویکردهای رفتاری علمای عربستان را تبیین کرد.

کتاب نگاهی به غلواندیشی و افراط‌گرایی علمای معاصر عربستان در سه باب تدوین شده و نویسنده در باب اول به بررسی مفهوم واژه «علما» پرداخته و در نهایت چنین نتیجه‌گیری کرده است که کاربرد واژه «علمای اسلام» درباره علمای سعودی جایز نیست بلکه باید آنها را صرفا «عالم به مذهب تیمی – وهابی» دانست.

در باب دوم، نخست به نقد و بررسی فتواها و دیدگاه‌های غلوآمیز شیخ محمد بن ابراهیم آل الشیخ، مفتی اسبق عربستان پرداخته و به نگاه سیاسی او برای تسلط بر حکومت عربستان اشاره شده است.

بررسی فتواها و دیدگاه‌های شیخ بن باز، مفتی سابق عربستان نیز نقد و بررسی شده و نویسنده در نهایت او را شخصیتی تقریبا مقبول معرفی کرده است.

در همین باب، نظرات و دیدگاه‌های برخی علمای سعودی دیگر نیز به نقد و در ادامه به خطای راهبردی علمای سعودی در تکفیر دیگران و تعریف واژه غلو پرداخته شده است.

در باب سوم؛ موضوعاتی چون تأثیر تکفیر بر وجهه عربستان، انتقاد از پرداختن به حواشی به جای اصول، زیانبار بودن فتواهای تکفیری در خارج و حتی داخل عربستان، بررسی فتواهای رمزدار، نقد برخی فتواهای تکفیری و غلوآمیز و بررسی و نقد فتواهای فردی برخی علمای مشهور سعودی مطرح شده است.

به طور کلی بازکاوی‌ها و بررسی‌های نویسنده کتاب گویای این حقیقت است که آنچه در تفکر وهابیت عربستان تجلی دارد نوعی تقلیل‌گرایی و محدوداندیشی نسبت به فقه و اعتقادات اسلامی است که با مطلق‌گرایی علمای عربستان همراه شده و آنان با احساس استغنا و ناآگاهی از فقه سایر مذاهب به طور یک‌جانبه بر اندیشه‌هایی تأکید می‌کنند که در مقابل تمامی جریانات و تفکرات اسلامی به ویژه مذاهب گوناگون اهل سنت قرار دارد.

به اعتقاد نویسنده که در مقدمه ناشر به آن اشاره شده است، این علما یا عالم به فقه و عقاید سایر مذاهب نیستند و یا آن را به طور غیراصولی و در قالب امری فرعی، حاشیه‌ای، غیراصیل، سطحی و یا از منابع غیر اصلی فراگرفته‌اند.

المالکی اعتقاد دارد که این علما هم عالم به فقه، معرفت و زیرساخت‌های فکری سایر گرایش‌های اسلامی نیستند، و هم حتی نسبت به عقاید سایر مذاهب اهل سنت مانند اشاعره، سلفیون، متصوفه، ظاهریه نیز آگاهی ندارند و بیشتر تابع تفکر ابن تیمیه هستند.

نویسنده اثر با ارائه شواهد متعددی نشان می‌دهد که علمای عربستان به فقه هیچ یک از مذاهب اسلامی آگاه نیستند؛ یعنی فقه و عقاید مذاهب و جریان‌های بزرگ اسلامی مثل مالکی، شافعی، حنبلی، ظاهری، فقه اهل حدیث، فقه مذاهب و تفکرات افرادی همچون حسن بصری، نوری، نخعی، اوزاعی، داودی، طبری و ... را نمی‌شناسند.