loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

اعلامیه ای در دفاع از روحانیت راستین: نگاهی به آرای شریعتی پیرامون روحانیت

انتشارات مرتبط : سپیده باوران

نویسندگان مرتبط : سید علی خامنه ای | علی شریعتی

کتاب «درباره روحانیت» اعلامیه ایست ناخواسته در دفاع از شریعتی و آراء و عقاید بد فهمیده شده او در باب روحانیت و نیز اعلامیه ای در دفاع از روحانیت راستین.

یکشنبه 31 خرداد 1394

«رابطه ذهنی شریعتی با روحانیت یکی از ظریف ترین و کشف نشده ترین ابعاد شخصیت اوست. ...شریعتی برخلاف آنچه گفته می شود درباره او و هنوز هم عده ای خیال می کنند، نه فقط ضد روحانی نبود، بلکه عمیقا مومن و معتقد به رسالت روحانیت بود و نسبت و روابط او با روحانیت همان چیزی است که گفتم. او می گفت روحانیت یک ضرورت است. یک نهاد اصیل و عمیق و غیر قابل خدشه است و اگر کسی با او مخالفت بکند یقینا از یک آبشخور استعماری تغذیه می شود.» سخنرانی آیت الله خامنه ای در 30خرداد 1360

درباره اش فراوان نوشته اند ... درباره خودش، زندگی اش، کتاب ها و سخنرانی هایش و عقایدش. خوب یا بد، از سر تمجید یا تکفیر، با حب یا بغض. از همان سال هایی که بود و می زیست و سخن می گفت و می نوشت و فریاد می زد، حرفش بر سر زبان ها بود. به لطف همین اظهار نظر های متناقض، دوران اش تمام نشده و سخن گفتن از آراء و عقایدش هنوز مشتری دارد. «شریعتی»! مخصوصاً داستان او و روحانیت!

دعوای تاریخی دوستان و دشمنان سنتی شریعتی هم این روزها عموماً بر سر موضع گیری های او درباره روحانیت است، نه بر سر سنی بودن یا وهابی بودن یا ضد مذهب بودن اش! که این ها همه را اگر «کویر» را ورق بزنی و «علی» و «فاطمه فاطمه است» را دمی از نظر بگذرانی و «حج» و «نیایش» را مزمزه کنی، خواهی دید که دغدغه دین و دین داری، به معنایی ورایِ معنایِ رسمی و رایج زمانه اش از کلمات این مرد می جوشد. حرف و حدیث های دیروز اگر چه هنوز هم گه گداری به گوش می رسد اما خوب که نگاه کنی دیگر خریداری ندارد و تاریخ مصرف شان گذشته. بحث این روزها بحث شریعتی و روحانیت است. گو اینکه از حرف های دکتر هم بوهایی به مشام می خورد.

برای کسانی که روزهای پرتلاطم نوجوانی و جوانی شان را غرق دردریای کلمات آثار او بوده اند، پس از گذشت این سال ها انتظار نمی رود که سخن تازه ای برای شنیدن وجود داشته باشد. مخصوصاً اگر وسط این دعوای شریعتی و روحانیت هم تکلیف خود را بدانند. اما چه بسا این گوش پُر و چشم سیر هم از قضای روزگار این یکی را از قلم انداخته باشد. نوشته ای که در میان آثار دکتر به عمد یا بد اقبالی، مهجور و ناشناخته مانده است، و آدمی می ماند که آن، نه بیان عقاید دکتر درباره روحانیت که دفاعیه ایست جانانه و پرشور از علمای اسلامی، اجتهاد و حوزه های علمیه!

آنان هم که تا به امروز جز حرف و حدیث ها و قضاوت های دیگران درباره شریعتی سخنی از او نشنیده و کلامی از او نخوانده اند هم تکلیف شان روشن است. چه بسا این نسخه فوری و کوتاه بیشتر به کار ایشان بیاید(!) تا دست از ارجاع به شنیده ها بردارند و فکر و دل به سخن خود او بسپارند. باشد که قضاوت هاشان از چارچوب ناقص شنیده ها و برچسب ها بدرآید.

و اما «درباره روحانیت»، تجدید چاپ دو جزوه نسبتاً کم حجم است. جزوه نخست، با عنوان«فلسفه تعلیم و تربیت» که قبلا توسط انتشارات بعثت با همین نام چاپ شده بود و نیز رساله دیگری با عنوان «اجتهاد و نظریه انقلاب دائمی» و «روحانیت راستین و مترقی». که این هر دو، قبل تر توسط «سید هادی خسروشاهی» و با مقدمه وی به چاپ رسیده بود. این سه بخش با همت انتشارات «سپیده باوران»در یک مجموعه گرد آمده و نام کلی «درباره روحانیت» بر آن نهاده شده است، البته بخش سوم با عنوان جدید«روحانیت یا علمای اسلامی».

*ضلع اول: مکتب خانه، حوزه، دانشگاه

بخش نخست کتاب با رویکردی مقایسه ای به شرح و بسط ابعاد و زوایای فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی در نظام آموزشی گذشته-مکتب خانه ها و حوزه های علمیه- با مدارس و دانشگاه های نوین پرداخته و با بیان دلایل متعدد و ارزیابی زوایای هر دو نظام اعم از، ساختار تشکیلاتی، مواد درسی، مقاطع تحصیلی، مدرک، اساتید و... به دفاع قاطعانه ای از نظام آموزشی حوزه های علمیه برخاسته و آن را زمینه ساز دستیابی مسلمانان به دوران پرشکوه (طلایی) تمدن اسلامی دانسته است. او در این بخش نه از خود علم و محتوای آن و سطح علمی مکتب خانه و دانشگاه بلکه از متد و سیستم آموزشی سخن می گوید، متدی که در سطح پرورش-و نه فقط آموزش- دست آوردهای علمی و انسانی بیشتر و سودمندتری را برای اجتماع به همراه داشته است. او هم زمان در دل مباحث اصلی خود، به نقد تفکر «علم برای علم» و اندیشه مارکسیستی درباره جهان و انسان پرداخته و اندیشه اسلامی درباره جهان، طبیعت و علوم تجربی و انسانی را اندیشه ای مترقیانه و کمال گرایانه دانسته است.

«شعار علم جدید، چنان که نماینده رسمی آن فرانسیس بیکن به عنوان علم آزاد شده از قید کلیسا پس از رنسانس اعلام می دارد، عبارت است از قدرت و رفاه... این دو شعار جبراً دامنه وسعت و فضای جولان و چهره گاه و جهش و پیشروی آن را محدود می سازد و به تنگنا دچارش می کند در حالی که اسلام شعار علم را به جای قدرت، حقیقت اعلام می نماید و به جای رفاه، کمال.» این بخش بیشترین حجم کتاب حاضر را دربرمی گیرد.

*ضلع دوم: اجتهاد یا مغز پیشرو مکتب اسلام

در بخش دوم کتاب با عنوان «اجتهاد و نظریه انقلاب دائمی»، شریعتی دگرباره و این بار از زاویه دیگری به دفاع از نظام علمی حوزه برخاسته و از «اجتهاد» به عنوان عنصر مترقی و پیشرو با زمان در دل مکتب تشیع یاد کرده است و آن را«برجسته ترین شاخصه روح علمی و بینش اعتقادی اسلام» دانسته که «موجب می شود اندیشه های اسلامی در قالب های ثابت زمان متحجر نشود و فهم مذهبی و قوانین و احکام دینی به صورت سنت های راکد و تعبدهای موروثی و ... از حرکت بازنایستد و با زمان و زمانه جدید بیگانه نگردد و همواره نو بماند.» او اجتهاد را مغز پویای اسلام و صاحب نقشی حیاتی به عنوان یک انقلاب دائمی در مکتب اسلامی می داند.

در این نوشته نسبتاً کوتاه، شریعتی به کارکرد و نقش مسجد در دوران پیامبر اسلام اشاره کرده و آن را تجسم عملی و روشنِ عجین بودن دین و دنیا در تفکر اسلامی دانسته، که اجتهاد به عنوان مغز این حرکت در دل این جایگاه آغاز می شود اما در کمال تاسف در طول زمان از نقش حقیقی خود فاصله می گیرد: «اما عقیده ما این است که عاملی که حرکت روح اسلامی را در مسیر زمان سد کرد و بینش اسلامی را کهنه و متحجر ساخت مرگ روح اجتهاد است.» روحی که باید آن را به کالبد اسلام بازگرداند تا «جامعه های مرده و بزک کرده شبه اسلامی» به «اعجاز مسیحایی آن زنده و بیدار» شوند، از همین روی نسخه حیاتی او برای رهایی از این وضعیت دشوار که ایمان مذهبی و اسلام حقیقی را در قالب های سنتی و موروثی کهنه محصور ساخته است، بار دیگر گشودنِ «درِ فروبسته اجتهاد فکری و علمی اسلام» است، در ادامه، او به دفاع قاطعانه ای از فقه شیعی می پردازد و می نویسد: «خوشبختانه بزرگترین افتخار و امتیاز علمی شیعه در طول تاریخ فکر و فرهنگ اسلام بازنگه داشتن باب اجتهاد بوده است. و برتری فقه شیعی بر دیگر مذاهب فقهی – که پس از ابوحنیفه و مالک و شافعی و احمد بن حنبل بسته شد- در همین است که تحقیقی تازه و استنباط و حتی وضع احکام و قوانین جدید را برای همه عصرها و نسل ها بازگذاشتند، تا فهم و فکر و علم نمیرد...»

*ضلع سوم: روشنفکر مسئول و دعوای پدر-فرزندی

بخش سوم و پایانی کتاب پاسخ به پرسشی است درباره موضع گیری شریعتی نسبت به روحانیت شیعه. که در سال 1350 در کتاب «پاسخ به سوالات» چاپ حسینیه ارشاد درج شده بود و این بخش همان گونه که خسروشاهی در مقدمه این بخش آورده است به طور یقین «می تواند پاسخی به تهمت های ناجوانمردانه کسانی باشد که هنوز هم انتقادهای منطقی و گاهی تند آن مرحوم را مدرکی برای حمله و کوبیدن – تامرحله تکفیر!- قرار داده اند...» در این نوشتار شریعتی در حد امکان به تمامی ابهامات پیرامون مسئله خود و روحانیت پاسخ گفته و بیش از حد انتظار این نوشته را به اعلامیه ای نه برای دفاع از خود بلکه در دفاع از روحانیت راستین و علمای پاکباز شیعه تبدیل کرده است. اگر چه بر نقد همیشگی خود بر آن دسته از روحانیون-«آدم های نازنین و نورانی و مقدس و غیره!»- پای می فشرد، اما از نوشته ها و سخنرانی هایی می گوید که در آن ها به تبیین نظر خود پرداخته و به تفاوت میان عالم اسلامی و روحانی اشاره کرده است. او پیکان انتقاد خود را نه به سوی علمای حقیقی اسلام -روحانیت راستین- بلکه متوجه روحانیون مقدس نمایی می کند «که با سوء استفاده از دوران غیبت و اصل مترقی نیابت امام، خود را به لباس روحانیت جا می زنند...و مرجعیتی کاذب پیدا می کنند.» آن چنان که «چهره های علی واری را که اگر باشد باز در میان همین علمای مذهبی و در همین حوزه علمی هست. به محاق می برند...» شریعتی بر خلاف تصور بسیاری از مخالفان هم عصرش دعوای میان خود و روحانیت را به دعوای فرزند با پدر در داخل خانواده تعبیر می کند! او نه تنها به دفاع از عالِم اسلامی می پردازد و او را عامل مبارزه دائم در برابر استعمار می داند که پیشاپیشِ هر نهضت ضداستعماری و هر حرکت مترقیانه و جنبش انقلابی، سردمدار بوده و امضایش پای هیچ قرارداد استعماری و وطن فروشانه ای نیست بلکه به انتقاد شدید از روشنفکران و فرنگ رفته های منتقد به مذهب پرداخته و آنان را عاملان قراردادهای ننگین استعماری می داند.

«درباره روحانیت» مجموعه ای است تامل برانگیز از عقاید شریعتی در باب روحانیت و می تواند امیدی باشد برای آغاز قضاوتی برادرانه و منصفانه درباره او و دیدگاه هایش، و تکمیل پازلی از عقاید او که به عمد یا سهو قطعاتی از آن در گذر زمان مفقود شده بود. به دیگر سخن درباره روحانیت سه گانه ای است که خواننده را با بازگشت به سه ضلع گمشده تمدن اسلامی، یعنی «علم» و «مسئولیت» و «حرکت» فرامی خواند. بخش نخست؛ ترسیم نظام معقول، عادلانه و کمال گرایانه علمی در مکتب اسلام، بخش دوم نقش مسئولانه اجتهاد و مجتهد به عنوان مغز متفکر و پوینده جهان اسلام و به عنوان عنصر همیشه زنده مکتب و آخرین و سومین بخش، نقش روشنفکر مسئول و متعهد برای آگاهی بخشی، حرکت بخشی و نقد درون ساختاری نظام علمی حاضر و دفاع از این جامعه علمی و آن روحانی راستین، حتی به قیمت تهمت ها و بدخواهی ها. و خلاصه آن که؛ چه بخواهیم و چه نخواهیم، «درباره روحانیت» اعلامیه ایست ناخواسته در دفاع از شریعتی و آراء و عقاید بد فهمیده شده او در باب روحانیت و نیز اعلامیه ای در دفاع از روحانیت راستین.

کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
اخبار مرتبط
محصولات مرتبط