برای نخستین بار، مرزهای سرزمینهای شیعی در طول تاریخ، از زمان امامان معصوم تا دوره معاصر، مشخص شد.
به گزارش تابناک، اطلس شیعه یک اثر تألیفی ـ پژوهشی است که هدف اصلی آن، ارایه تصویری جغرافیایی، تاریخی از شیعه در تاریخ اسلام از آغاز تا به امروز است.
در این کتاب تلاش شده است تا تاریخ شیعه در قالب نقشههای جغرافیایی ارایه شده و حدود پیشرفت تشیع در هر مقطع تاریخی و در هر نقطه جغرافیایی نشان داده شود.
در این اثر که به همت حجتالاسلام رسول جعفریان و تیم پژوهشی وی آماده شده، در سه بخش ارایه مواد تاریخی و توضیحی درباره سیر تطور شیعه، ارایه نقشهای جغرافیایی و ارایه جداول تنظیم شده است.
این کتاب که در قطع رحلی بزرگ در حجم 744 صفحه بوده و از سوی سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح به چاپ رسیده است، در آن، تشیع به معنای وسیع آن مورد توجه بوده و اخبار اسماعیلیه، زیدیه و علویان نیز درج شده است.
با این حال، جریان اصیل تشیع، جریان تشیع معتدل است که همان مذهب امامیه است و همیشه و به رغم آن که در طول تاریخ مورد هجوم بوده است، تلاش کرده تا با دیگر مسلمانان همزیستی داشته باشد.
به گفته مؤلف، در هر مرحله، پس از تهیه مطالب و نقشههای اولیه مربوطه به آن، نقشهها در اختیار سازمان جغرافیایی قرار میگرفت و دوستان ما در سازمان، با کشیدن نقشهها، آنها را برای اصلاح بازمیگردانند و گاه یک نقشه، چندین بار اصلاح و مرور میشد.
فصول مختلف این کتاب عبارتند از:
فصل نخست با نام «آغاز تشیع» که از تعریف شیعه شروع و تا بیان فرقههای شیعه ادامه یافته است.
فصل دوم با نام «امامان شیعه»، شامل زندگی حضرات معصومین با ارایه مطلب و نقشه درباره زندگی هر امام است.
فصل سوم با نام «تشیع در شهرهای ایران» است که برای هر شهر از شهرهای اصلی شیعه مذهب، نقشه و متن ارایه شده و گاه به خاندانهای مهم شیعه هر ناحیه نیز پرداخته شده است.
فصل چهارم، «دولتهای شیعه در ایران» که نخستین آنها دولت علویان طبرستان و پایان آن عصر امام خمینی است. در این میانه، از دولتهایی چون آل بویه، اسماعیلیه، ایلخانان، سربداران، مرعشیان، صفویان، قاجار تا انقلاب اسلامی سخن به میان آمده است.
فصل پنجم، «تشیع در عراق» است که از شهرهای کوفه و واسط و بغداد سخن گفته شده و با گذر از مهمترین رویدادهای تاریخی شیعه در این دیار، به زمان حال رسیده و از بغداد عصر جدید و دولت شیعی کنونی عراق نیز سخن گفته شده است.
فصل ششم، «تشیع در جزیرةالعرب» است که درباره شیعیان مدینه و همین طور منطقه شرقیه یعنی احساء و قطیف سخن گفته شده است. پس از آن، از بحرین و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند قطر، امارات، کویت و عمان نیز سخن به میان آمده و بخش قابل توجهی نیز به یمن و زیدیه اختصاص داده شده است.
فصل هفتم، «تشیع در شامات» است که از ورود تشیع به شام به ویژه حلب سخن گفته شده و سپس از شهرهای سوریه از جمله دمشق و نیز از علویان و در پایان از شیعیان لبنان تا زمان حاضر سخن گفته شده است.
فصل هشتم، «تشیع در آفریقا» که بخش عمده آن به علویان ادریسی و دولت فاطمی اختصاص دارد و پس از آن به رسوخ و نفوذ تشیع در کشورهای آفریقایی که عمدتا در یکصد سال اخیر به ویژه پس از پیروزی انقلاب بوده بحث شده است.
فصل نهم، «تشیع در شبه قاره و افغانستان» که ضمن آن به تفصیل از دولتهای شیعی در حیدرآباد و مناطق دیگر هند و نیز نوابهای شیعی حاکم بر برخی از نواحی و همین طور شیعیان کشمیر و سپس پاکستان بحث شده است. برای هر بحث و متن تاریخی، چندین نقشه تاریخی ارایه شده است. در پایان این بخش، از نفوذ تشیع در کشورهای مالزی، اندونزی و تایلند نیز سخن گفته شده است.
فصل دهم، «تشیع در قفقاز و ترکیه» که از شیعیان آذربایجان و همین طور استانبول و دیگر شهرهای ترکیه سخن گفته شده و بحثی نیز درباره علویان صورت گرفته است.
فصل یازدهم، «تشیع در اروپا» که بیشتر مربوط به قرن اخیر است. در این فصل از شیعیان بریتانیا، آلمان، و همین طور ایتالیا و بلژیک به اجمال بحث شده است.
فصل دوازدهم، «تشیع در آمریکا» و کاناداست که از برخی از مؤسسات و تشکلهای شیعی به اجمال سخن به میان آمده است.
نویسنده کتاب «اطلس شیعه» از این اثر تاریخی ـ مذهبی به عنوان دستنامهای برای پژوهشهای شیعهشناسی یاد کرد و گفت: این منبع میتواند آغاز فصل جدیدی برای شناخت تشیع باشد.
حجتالاسلام رسول جعفریان در گفتوگو با ایبنا، اظهار داشت: «اطلس شیعه» به نوعی ادامه «اطلس تاریخ اسلام» نوشته «حسین مونس» است که سالها پیش به توصیه مقام معظم رهبری به زبان فارسی ترجمه شد.
وی با اشاره به این که سال 1382 سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح تصمیم گرفت اطلس شیعه را طراحی کند، گفت: سال 86 مقدمات تدوین این اثر فراهم شد و نگارش آن تا مهر 87 پایان یافت.
جعفریان افزود: با توجه به این که اطلس کاملی نیز درباره تمامی اطلاعات مربوط به شهرهای ایران نداریم، جای خالی چنین اثری واقعا در میان آثار شیعی به چشم میآمد. «اطلس شیعه» کاری کاملا بکر است و امیدواریم در آینده تکمیل و نقایص احتمالی آن نیز برطرف شود.
نویسنده درباره این کتاب مرجع متذکر شد: «اطلس شیعه» دربر دارنده تمامی اطلاعات تاریخ شیعه به صورت اجمالی همراه با 270 نقشه رنگی جغرافیایی و تعداد زیادی جدول است.
وی تصریح کرد: این اثر از تعریف و تاریخ شیعه در قرن اول (با تبیین نقش امیرالمومنین در جنگهای صدر اسلام) آغاز شده و پس از آن، دوره به دوره همراه با تقسیمبندی حوزههای جغرافیایی جهان اسلام، تاریخ شیعه را بررسی میکند. اطلس شیعه با الهام گرفتن از کتاب ارشاد شیخ مفید طراحی و تدوین شده است.
به اعتقاد نویسنده، در این کتاب تشیع به معنای وسیع آن مورد توجه قرار گرفته و اخبار اسماعیلیه، زیدیه و علویان نیز درج شده است. با این حال، جریان اصیل تشیع، جریان تشیع معتدل است که همان مذهب امامیه است و همیشه با وجود آن که در طول تاریخ مورد هجوم بوده، تلاش کرده با سایر مسلمانان همزیستی داشته باشد.
نویسنده با بیان این موضوع که بخش مفصلی از این اثر به تعریف شیعه، فرقههای شیعی، نقشههای مربوط به منطقه غدیر اختصاص دارد، یادآور شد: این کتاب از دوازده فصل تشکیل شده است که در آن علاوه بر اطلاعاتی درباره تشیع در ایران، مطلبی در زمینه تشیع در عراق، جزیرةالعرب، شامات، آفریقا، شبه قاره هند و افغانستان، قفقاز و ترکیه، اروپا و امریکا ذکر شده است.
وی با اشاره به این که اطلاعات مربوط به تاریخ اسلام از صحت و دقت بیشتری برخوردارند، گفت: اطلاعات تشیع در بخشهایی که مربوط به اروپا و آمریکاست، به دلیل عدم دسترسی به منابع دقیق و دشواریهای کسب اطلاعات، شاید تا حدی ضعیف و نیازمند تحقیقات بیشتر باشند.
پژوهشگر تاریخ افزود: اطلاعات مربوط به هریک از ائمه اطهار(ع) اعم از مکان تولد، استقرار حوزه جهان اسلام در زمان آن حضرت، سفرهای معمولی و سیاسی این بزرگواران به انضمام نسب، خاندان، اجداد مادری و مدفن ایشان روی نقشههای مربوط به آن امام(ع) ترسیم شده است.
وی تدوین اطلاعات مربوط به دوازده امام(ع) و 40 مجتهد درجه یک تاریخ شیعه که مسیر آنها ادامه راه امامت و تفکر شیعی در دوران غیبت است را از دیگر ویژگیهای این اطلس برشمرد.
جعفریان گفت: تبیین این موضوع که شیعیان در هر دورهای چه تفکراتی داشتند، ویژگیهای هر مکتب، شخصیتهای برجسته و مراجع شیعه از سال 329 تا 1420 هجری قمری از دیگر اطلاعات این اثر دینی ـ جغرافیایی است.
نویسنده کتاب با تأکید بر این موضوع که این اطلس، اثری پژوهشی نیست، اما حاصل پژوهش به شمار میرود، گفت: در این کتاب سعی شده تمامی اطلاعات مربوط به شیعه و روند حرکت تفکرات و تغییرات قلمروی شیعی در دورانهای گوناگون تاریخی به روشنی بیان شوند.
وی با اشاره به تحقیقات مفصلی که درباره تاریخ شیعه ایران انجام داده است، گفت: در ایران از ابتدا و با نخستین شهرهای شیعه نظیر قم، کاشان و مشهد، تبیین اطلاعات آغاز شده و نقشههای تکمیلی نیز در این راستا ترسیم شدهاند. این نقشهها دربر دارنده اطلاعاتی نظیر حرم قدیمی حضرت معصومه(س)، نسبنامه، خاندان اشعریها در قم، حوزههای متأثر از قم، ائمه و رجال معروف قمی، تصاویری از قم فعلی، اطلاعاتی درباره دفاتر مراجع قم، موسسات فرهنگی و ... است.
جعفریان با بیان این که وجود امامزادگان متعدد در ایران، علامت تشیع است، گفت: مشخصات تمامی امامزادههای ایران همراه با نقشههای قدیمی و جدید شهرهای گوناگون مذهبی در این اثر گردآوری و در مواقعی که نقشهای از آن مکان یا دوره تاریخی به دست نیامده است، با استفاده از اطلاعات موجود به ترسیم حدودی نقشهها اهتمام ورزیدهام.
وی یکی از نکات بارز این نقشهها را در عین سادگی و پرهیز از مغشوش کردن تصاویر، تعیین مسیر تمامی مهاجرتهای بزرگان شیعه، همراه با دروازهای شهرها، همسایگان و موقعیت جغرافیایی هریک از مکانها دانست.
نویسنده و پژوهشگر تاریخ با اشاره به این موضوع که در تألیف و گردآوری اطلاعات مربوط به این اثر از پنج دانشجوی رشته تاریخ کمک گرفته است، گفت: در تدوین اطلاعات مربوط به دیگر سرزمینهای شیعی نظیر عراق و افغانستان از اطلاعات یک طلبه افغانی و یک دانشجوی مقطع دکترای عراقی استفاده و درباره نگارش مطالب مربوط به هندوستان نیز تا حد زیادی از تألیفات و تجارب خود از سفر به این سرزمین استفاده کردم.
وی از «اطلس شیعه» به عنوان اثری مرجع در پژوهشهای دینی و تاریخی یاد کرد و گفت: در تدوین و طراحی این اطلس کوشیدهام از زیادهروی و گنجاندن مطالب غیر واقعی بپرهیزم و به هیچ وجه هدفم نشاندادن این موضوع نبود که شیعه، در اکثر نقاط دنیا راه یافته است، بلکه تنها میخواستم قلمروی شیعیان و روند فعالیتها و اقدامات آنها را در طول زمان و ادوار گوناگون تاریخی نشان دهم.
چاپ اول کتاب مرجع «اطلس شیعه» از سوی سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح در شمارگان 500 نسخه، 744 صفحه، قطع سلطانی و بهای 800 هزار ریال در بیست و دومین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران طی مراسمی عرضه شد.