رونق طنز در شعر دهه 80

یوسفعلی میرشکاک، شاعر، در بررسی ویژگی شعر دهه 80، شعر طنز را از جمله انواع شعری موفق در این دهه می‌داند و معتقد است دهه‌بندی شعر و بررسی ویژگی‌های آن ناشی از تاثیر سیاست و اقتصاد بر فرهنگ است.

یوسفعلی میرشکاک در گفت‌و‌گو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) با بیان این مطلب افزود: در دهه 80 از یک جهت شعر گسسته جدی گرفته شد و شاعرانی چون گروس عبدالملکیان به عنوان نماینده شعر گسسته یا بی‌وزن مطرح شدند. از سوی دیگر در شعر پیوسته معاصر، غزل، به چنان فرازی رسید که ما توانستیم شاهد ظهور غزل‌سرایان برجسته‌ای چون فاضل نظری باشیم.

وی در ادامه عنوان کرد: منظور از شعر پیوسته، شعر موزون و مقفی و شعر گسسته به معنای شعر بی‌وزن است.

میرشکاک، شاعران دیگری را که به باور او در چند دهه اخیر از جمله دهه 80 توانسته‌اند خوش بدرخشند برشمرد و از بین این شاعران از رضا صفریان نام برد که به گفته وی، در سه دهه گذشته به عنوان شاعری موفق عمل کرده است.

وی در ادامه، دهه‌بندی و بررسی شعر در برهه زمانی خاص را ناشی از تاثیر سیاست و اقتصاد بر چهره فرهنگ دانست و اظهار داشت: این تاثیر ممکن است بر چهره یا جریان ویژه‌ای غلبه کند اما در مجموع، ما شاهد درخشش شعر علیرضا قزوه و تثبیت شعر او در این دهه بوده ایم. البته چهرهای بسیاری در این دهه مانند فریبا صفری و پانته‌آ صفایی نیز درخشیدند؛ در مجموع شعر در دهه 80 را شعری موفق معرفی می‌کند.

این شاعر به رشد و ارتقای شعر طنز در دهه 80 اشاره کرد و توضیح داد: با توجه به مطرح شدن شعر طنز به صورت جدی‌تر در دهه 80 همیشه این دریغ و افسوس را دارم که چرا من این نوع از شعر را جدی نگرفتم. علاوه بر ناصر فیض و زرویی نصرآباد که در وادی شعر طنز پیوسته مطرح بوده‌اند، در این دهه رحیم رسولی توانسته به عنوان شاعری طنزپرداز موفق معرفی شود و اگر همین راه را ادامه دهد یکی از ماناترین چهره‌های شعر طنز خواهد بود.

وی یادآور شد: این امر به هیچ‌وجه در نثر و داستان دهه 80 دیده نشده و در این زمینه، عنصر طنز درخششی نداشته است.

میرشکاک دیگر ویژگی شعر دهه 80 را نوعی رجوع به قصیده دانست و گفت: این قضیه کمی عجیب، اما خوب است. نمایندگان قصیده‌سرایی این دهه شاعرانی چون عبدالرضا موسوی و مرتضی امیری اسفندقه اند که در شعرشان به ساحت قصیده رجوع کرده‌اند.

وی به دیگر شاعران موفق دهه 80 اشاره کرد و افزود: سعید یوسف‌نیا چند گامی از خویش جلوتر رفته، اگرچه بیشتر سرگرم قلم‌فرسایی در نثر است و شعر را خیلی جدی نمی‌گیرد اما نسبت به دهه پیش رشد داشته است.

این شاعر، ضمن معرفی سید عبدالجواد موسوی به عنوان شاعری که در چند سال اخیر شعرش به شکوفایی رسیده و توانسته به سرعت به زبان ویژه خود دست یابد، افزود: همچنین عبدالرضا رضایی‌نیا در شعر شکسته و محاوره‌ای توانست تحولی ایجاد و کارهای بسیار درخشانی ارایه کند، ضمن آن‌که در ساحت پیشین یعنی غزل و مثنوی ‌سرایی نیز فعال بود.

میرشکاک از علی معلم به عنوان شاعری که در اوج ناباوری و شگفت‌زدگی جامعه ادبی-فرهنگی کشور، ناگهان وارد عرصه شعر نیمایی شده یاد کرد و اظهار داشت: برخی از سروده‌های نیمایی معلم جزو ماناترین آثار او یند. این درحالی است که چنین توقعی از معلم نبود، زیرا او سال‌ها مخالف شعر نیمایی بود اما ترانه‌سرایی‌اش باعث شد تا با این فضا نیز انس گیرد. البته آثار نیمایی معلم نیز ویژگی‌های سایر شعرهای او را دارد، هرچند توانسته در شعر پیوسته و شکسته نیمایی بسیار موفق عمل کند.

وی در پاسخ به این پرسش که بحث نقد شعر در دهه 80 چگونه بوده، اظهار داشت: متاسفانه نقد شعر اصلا وضعیت مناسبی نداشته و بیشتر نقدها ژورنالیستی بوده‌اند. همچنین منتقد شایسته‌ای که به صورت و معنا توامان توجه داشته باشد، نداریم. اما اگر زهیر توکلی از جمله نادر منتقدان با ذوق، درک و انصاف در این حوزه، نقد را جدی‌تر بگیرد می‌تواند آینده نقد را در اختیار خود داشته باشد.

این شاعر ادامه داد: متاسفانه بیشتر با منتقدانی روبرو هستیم که از جسارت لازم برای نقد برخوردار نیستند. در گذشته نیز بیشتر منتقدان شاعران و یا نویسندگان شکست خورده بودند اما توکلی منتقدی است که از زاویه تفکر وارد حوزه نقد شده است.

وی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر چگونگی بحث تئوریک و نظریه پردازی در شعر دهه 80 توضیح داد: اگر غرض از طرح تئوری در شعر، اندیشه، معنا و مضمون باشد این امر همواره در شعر دهه 80 مطرح و دیده شده است و اگر شعر آیینی مدنظر باشد، این نوع شعر همچنان رو به تعالی و شاعران موفق دهه 80 در آن نیز موفق بوده و حرکت روبه رشد داشته‌اند چراکه انسان ایرانی، انسانی آیینی است.

میرشکاک ادامه داد: اما اگر منظور از تئوری و نظریه در شعر پیروی از آرا و نظریه‌های فرمالیته روسیه و یا نیمه دوم قرن بیستم فرانسه است خوشبختانه در این دهه کمتر با چنین مسئله‌ای روبرو بوده‌ایم.

وی در توضیح بیشتر این امر، تصریح کرد: هیچ قوم و ملیتی با تقلید از اقوام و ملیت‌های دیگر در ساحت فرهنگ راه به جایی نبرده اند؛ چراکه فرهنگ با باطن انسان‌ها و ناخودآگاه تاریخی آن‌ها سروکار دارد.

از این نویسنده و شاعر برجسته کتابهای «زخم بی بهبود»، «دیپلمات نامه» و «فرامرز نامه» و مقالاتی در «کتاب طنز» (1)، (2)، (3) و (4) در فروشگاههای دفتر نشر معاف و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است.