به طور معمول مشاهدات، بالاترین اولویت را در برقراری ارتباط با رخدادها و پدیدههای اطرافمان دارد. اقوال منابع مورد اعتماد نیز در رده بعدی قرار میگیرند. همچنین دستیابی به روایت عناصر دخیل در حوادث میتواند در شکلدهی باورهای ما نسبت به آنچه در جریان آن نبودهایم مؤثر واقع شود. نسل جوان دانشجوی امروز از یکسو خود شاهد تحولات اخیر کشورمان نبوده و از دیگر سو منابع مورد وثوق او - که منطقیترین آن دانشجویان دوره قبل او بحساب میآیند - نتوانستند تجربیات و مشاهدات خود را به صورت تشکیلاتی به این نسل منتقل سازند. در واقع اعتماد شدید دانشجویان به تجربیات سازمان صنفی خود موجب میشد که براحتی کولهبار تجربیات تاریخی آنها را بپذیرند اما انقطاعی که بعد از دهه اول انقلاب عامدانه و آگاهانه در جنبش دانشجویی ایجاد شد، موجب گردید که این جنبش بسیاری از اندوختههای تاریخی خود را از دست بدهد. در چنین شرایطی به نظر میرسد بازخوانی روایتهای دست اول از عناصر دخیل در صحنههای گوناگون سیاسی و اقتصادی میتواند منابع قابل اعتنایی را در دسترس دانشجویان قرار دهد. بدیهی است این منابع به مقتضای جایگاهها و اهداف فردی و تشکیلاتی یا اداری راویان آنها، دربردارنده واقعیتها و تحریفاتی در کنار یکدیگر است. دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران با عنایت به این امر، ضمن ارائه اصل خاطرات و مکتوبات، تلاش کرده است تا در قالب نقدهایی مستند به روایتهای شخصیتهای همگون با راویان، سره را از ناسره مشخص سازد و بدین ترتیب قدرت تمیز و تشخیص مخاطبان را تقویت کرده و حافظه تاریخی آنان را به گونهای که گویا در صحنه رخدادها حضور یافتهاند، سامان دهد.
طرح سیر مطالعاتی
(بر اساس بولتنهای دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران)
سیر تاریخی
· دوران مشروطه:
1. مشروطه ایرانی
2. انقلاب مشروطیت
3. قبله عالم
· دوران رضاخان:
1. ایران برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیسیها
2. شش سال در دربار پهلوی(خاطرات محمد ارجمند سرپرست تلگرافخانه مخصوص رضاشاه)
3. خاطرات و اسناد سپهبد حاجعلی رزمآرا
4. خاطرات و تألمات دکتر مصدق
· دوران محمدرضاپهلوی:
1. خاطرات ابوالحسن ابتهاج
2. گذر عمر(خاطرات سیاسی باقر پیرنیا، استاندار استانهای فارس و خراسان و نایبالتولیه آستان قدس رضوی 1332-1350)
3. خاطرات علینقی عالیخانی(وزیر اقتصاد 1341-1348)
4. یادداشتهای امیراسدالله علم
· نهضت ملی:
1. نیروهای مذهبی بر بستر حرکت نهضت ملی
2. بازخوانی نهضت ملی ایران
3. کارنامه سیاسی دکتر محمد مصدق
4. خاطرات شعبان جعفری(شعبان بیمُخ)
· دوران انقلاب اسلامی:
1. قبل از انقلاب:
1. مقدمهای بر انقلاب اسلامی
2. خاطرات دوسفیر
3. از کاخ شاه تا زندان اوین(خاطرات احسان نراقی)
4. جریانها و سازمانهای مذهبی سیاسی ایران
2. بعد از انقلاب:
1. خاطرات هاشمیرفسنجانی (انقلاب و پیروزی سالهای 57-58، انقلاب در بحران سال 59، عبور از بحران سال60، پس از بحران سال 61، آرامش و چالش سال62، بسوی سرنوشت سال 63)
2. جریانشناسی فرهنگی بعد از انقلاب اسلامی (1380-1357)
3. گروگانگیری و جانشینان انقلاب
جریانهای سیاسی:
· الف: چپ
1. خاطرات نورالدین کیانوری
2. مهاجرت سوسیالیستی و سرنوشت ایرانیان
3. کنفدراسیون (تاریخ جنبش دانشجویان ایرانی در خارج کشور 57-1332)
4. گذشته چراغ راه آینده است (تاریخ ایران در فاصله دو کودتا 1332-1299)
· ب: ملیون
1. خاطرات سیاسی دکتر کریم سنجابی
2. درس تجربه (خاطرات ابوالحسن بنیصدر، اولین رئیسجمهور ایران)
3. خاطرات شاپور بختیار
· ج: سازمان مجاهدین
1. از نهضت آزادی تا مجاهدین (خاطرات لطفالله میثمی)
2. خاطرات احمد احمد
3. بر ما چه گذشت (خاطرات محمدرضا اسکندری)
· د: نیروهای اسلامی
1. ناگفتهها (خاطرات شهید حاج مهدی عراقی)
2. خاطرات و مبارزات حجتالاسلام فلسفی
3. مسی به رنگ شفق (خاطرات و مبارزات سیدکاظم موسویبجنوردی)