دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) گفت: عرفان ناب و خالصی که اسلام معرفی میکند، منابع و الگوهای آن معلوم است و میتواند نیاز معنوی بشر را تامین کند اما باید به زبان امروزی شناخته شود چون معرفی غلط زمینهساز پذیرش عرفانهای کاذب میشود.
محمد فنایی اشکوری، دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در گفتوگو با خبرنگار آیین و اندیشه باشگاه خبری فارس(توانا) در مورد وضعیت موجود کشور به لحاظ حضور جریانها و فرقههای معنوی گفت: جریانهای مختلف عرفانی و شبه عرفانی در جامعه ما وجود دارند برخی از اینها بومی و برخی دیگر وارداتی هستند.
*فرق صوفیه و طریقتهای مختل عرفان خالص نبودند
وی ادامه داد: در جامعه ما در طول تاریخ عرفانهای مختلف بومی وجود داشتهاند که با وجود اینکه به نحوی با فرهنگ اسلامی مرتبط بودند اما همیشه مورد انتقاد بودند و عرفان خالص و ناب شمرده نمیشدند، مانند برخی از انواع فرق صوفیه و طریقتهای مختلف که اسم و رسم دارند.
اشکوری گفت: نوع دیگر از عرفان، زهدگرایی همراه با نوعی گریز از دنیا است که فی حد نفسه جزء عرفانهای کاذب قرار نمیگیرد ولی عرفان ایدئال اسلامی و شیعی نیست و در آن، افرادِ زاهد و عابد گوشهگیری کرده که به مسأله معنویت تک بعدی نگاه میکنند و فاقد بینش اجتماعی اسلامیاند این نوع عرفان هم مطلوب ما نیست.
* مؤسس عرفان نظری و عملی ابن عربی است
وی نوع دیگری از عرفان که در بین خواص و برخی عالمان دینی میتوان یافت را عرفان نظری و فلسفی دانست،بیان داشت: ابن عربی است این دسته در جنبه نظری عرفان مشتغل هستند و نوعی نظام هستی شناختی ارائه میدهند این نوع عرفان گرچه از بعد معرفتی و مابعدالطبیعی اهمیت بسیاری دارد اما فاقد برخی از جنبههایی است که در عرفان شیعی دنبال میشود و نمیتوان مدعی شد که عرفانی مانند عرفان نظری ابن عربی همان عرفان علوی و امام حسین (ع) است.
دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) ادامه داد: گرایش دیگر نوعی مقدسمآبی همراه با صورتهایی از سادهلوحی و خرافاتگرایی است که در بین عوام بیشتر طرفدار دارد و که بعضیها آن را با عرفان و معنویت نزدیک میبینند و یا با آن اشتباه میکنند.
وی یادآور شد: در بین اینان هم افراد ساده لوح و فریب خورده و هم افراد شیاد دیده میشود که از سادگی و خلوص مردم سوء استفاده میکنند؛ مدعیان دروغین رؤیت امام زمان (ع)، مدعیان انواع معجزات و کرامات و شفا دادنها و شفا یافتنها ملحق به این دستهاند اینها همگی گرایشهای داخلی و بومی بودند.
اشکوری گفت: شبه عرفانهای نوظهور و وارداتی هم داریم که هم ازشرق (هند، چین و ژاپن) و هم از غرب (آمریکای شمالی و جنوبی) مثل عرفان سرخپوستی وارد شدهاند و عمده مخاطبان آنها نسل جوان و گاهی هم تحصیلکرده هستند.
وی افزود: اینها به انحاء مختلف تبلیغ میکنند؛ فعالیتهای مکتوب آنها انتشار آثار و کتاب و تجمعاتشان در مراکز علمی و فرهنگی نافذ است و یا سایتهایی را برای خود اختصاص دادهاند در نهایت میتوان گفت این عرفانها به سه دستة کلی بومی، شرقی،غربی تقسیم میشوند.
* عرفان فردی و مکتبی است
دانشیار موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با بیان اینکه گروههای دیگر در ذیل این سه تقسیمبندی واقع میشوند، تصریح کرد: بعضی از این عرفانها مانند عرفان «سایبابا» محوریت شخصی دارند و گاهی یک مکتب و نحله فکری محور است.
وی ادمه داد: در کنار اینها عرفان اصیل و ناب اسلامی و شیعی هست که کوشش میکند معارف عرفانی را از تعالیم قرآن و سنت و هدایت معصومین (ع) برگیرد راه درست این است و باید در این راه حرکت کنیم و تا آنجا که می توانیم خود را به آن عرفان ناب نزدیک کنیم.
فنایی اشکوری در پاسخ به این پرسش که ویژگیهای عرفان مثبت و منفی چیست؟،ادامه داد: عرفان مثبت عرفانی است که ما آن را حق دانسته و میپذیریم؛ کاملترین نوع آن عرفان اسلامی شیعی است هرچه غیر آن است یا اساساً از بنیاد کاذب است یا ناقص و ناخالص است.
وی ادامه داد: عرفان هایی وجود دارند که از اساس درست هستند، اما در ادامه راه دچار انحراف یا اختلاط با آموزههای غلط شدهاند، مانند عرفان مسیحی که اساسا صحیح بوده ولی در طول تاریخ دچار انحراف شده است و یا مثل تصوف که آسیبهایی را پذیرفته است.
*عرفان مقبول عرفانی بر مدار دین است
فنایی اشکوری گفت: عرفان مقبول عرفانی بر مدار دین هستند؛ چون خود دین واجد عرفان است بسیاری از عرفانهای باطل و کاذب خود را جایگزین دین میدانند؛ یعنی راه رستگاری را منحصر در دو راه میدانند یکی راه دین و دیگری راه همین عرفانها که این غلط است؛ چراکه راه دیگری غیر از دین برای رستگاری وجود ندارد و عرفان همان بعد باطنی دین است.
*عرفان مثبت خدامحور است
وی در ادامه افزود: عرفان مثبت مورد قبول اسلام و عرفان شیعی، بُعدی از دین است که با معنویت و باطن سروکار دارد؛ پس خدامحور است نه انسان محور و پیرو آن دستوراتش در چهارچوب دین است من درآوردی نیست همینطور با عقل سازگاری داشته و با اخلاق موافقت دارد و همچنین دنیاگریز نبوده و زندگیگرا است و از شهوات افسار گسیخته هم دوری میکند.
دانشیار موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در پاسخ به این پرسش که علل و ریشههای اقبال نسبت به عرفانهای منفی چیست؟، گفت: اصل گرایش به عرفان در انسان یک گرایش اصیل است خداشناسی و خداگرایی فطری به همین معنی است و عرفان دعوت به خدا است و معنویت چیزی جز گرایش به خدا نیست.
وی ادامه داد: فقط کافی است زمینه ظهور آن فراهم شود حال اگر راه صحیح آن عرضه نشود و به آن عطش فطری پاسخ درستی داده نشود طبعا افراد جذب شبه عرفانها میشوند همینطور دسترسی آسان در اینترنت به این گرایشها و عرضة جذاب این مطالب از دیگر عوامل جذب به این عرفانها است.
فنایی اشکوری گفت: از آنجائیکه عرفان اصیل با افسار گسیختگی و هوای نفس مبارزه میکند و کمتر کسی همت آن را دارد بنابراین عرفان راستین مشتریان زیادی ندارد در مقابل در بسیاری از این گروهها اینطور نشان داده میشود که از راه پیروی از هوای نفس، مواد مخدر، الکل و شهوترانی میتوانید به همان نتایج برسید.
وی ادامه داد: از این رو با توجه به نیاز معنوی افراد و غرائزشان و همینطور فقدان اطلاعات کافی در این مسیر دعوت آنان پذیرفته میشود؛ مگر کسانی که به حدی از رشد و معرفت رسیده باشند که راه را از بیراهه تشخیص دهند؛ چراکه هدف این گروهها چیزی جز رسیدن به خواستههای خود و جاهطلبی و دستیابی به شهرت و شهوت نیست آنها ضمن آشنائی با روانشناسی تبلیغی آثارشان را در غالب فیلم، داستان، نمایش و رمان به نحو غیر مستقیم ارائه میکنند.
* قدم اول مقابله با عرفان نوظهور تعلیم و تربیت صحیح است
دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در مورد راهکارهای مواجهه با عرفانهای منفی کدام است؟ تصریح کرد: قدم اول در این راه تعلیم و تربیت صحیح است که این خود نیازمند تدبیر و برنامهریزی است متأسفانه روشهای تعلیم و تربیت دینی ما تناسبی با تسهیلات و امکانات اکنون ندارد و از این تسهیلات کم استفاده میشود.
وی با طرح این پرسش که اگر عرفان صحیح به جوانان آموخته شود تا حد زیادی از لغزشها مصون خواهند ماند، افزود: اما در این جهت کار قابل توجهی انجام نمیگیرد مدعای ما این است و بر آن اصرار داریم که به لحاظ قوت منطق و تناسب با فطرت انسانها هیچ مکتب عرفانی نمیتواند با عرفان اسلامی و شیعی رقابت کند.
فنایی اشکوری گفت: عرفانهای موجود بومی ما نقایصی دارند تصوف ما آمیخته به برخی آموزههای غیر اسلامی است عرفان نظری فلسفی هر حکمی داشته باشد دستکم میتوان گفت فقط مخصوص عدهای از خواص است و قابل طرح برای همگان نیست برخی مقدسمآبیها هم با انواع خرافات آمیخته شده است.
وی افزود: اما عرفان ناب و خالصی که اسلام معرفی میکند و منابع و الگوهای آن معلوم است عرفان ایدآل است که میتواند نیاز معنوی بشر را بخوبی بیان و تامین کند فقط باید شناخته شود و به زبان امروزی بیان شود معرفی غلط یا نامناسب عرفان اسلامی زمینهساز پذیرش عرفانهای کاذب میشود.
اشکوری با بیان اینکه برای مقابله با عرفانهای کاذب و شبه عرفانها و معرفی و عرضه مناسب عرفان اسلامی هم لازم است این معارف شناخته شود،خاطرنشان کرد: با استفاده از امکانات امروزین عرضه شود و البته این کار نیازمند مدیریت و سازمندهی حساب شده است بنابراین لازم است سه گروه در این زمینه همکاری کنند و نقش داشته باشند.
وی گفت: علماء و دانشمندان حوزوی یا غیر حوزوی برای تهیه ماده خام فکری برنامهریزان(مسؤولان دستگاههای تبلیغی، دانشگاهها، ارشاد، صدا و سیما) هنرمندان برای تولید برنامههای هنری مناسب در این زمینه پر واضح است که در مقابله با جریانات فکری منحرف اقدامات عملی خشونتآمیز بیفایده و زیانبار است؛ و بهتر است مقابله علمی و فرهنگی کرد و در صورت تهدید و خطر امنیتی نوبت به اقدامات عملی میرسد.
دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) ادامه داد: یکی از کارهایی که باید انجام گیرد تبیین مفاهیم و معارفی است که در دعاهای ما آمده است در این راه بنده شرحی بر دعای کمیل با عنوان نیایش عارفان نوشتهام و کوشش کردهام این معارف را تا حدی به زبان امروزی بیان کنم.
فنایی اشکوری در پاسخ به این پرسش که صدا و سیما چگونه میتواند عرفان مثبت را تقویت و عرفانهای منفی را تضعیف کند؟ تاکید کرد: کار اصلی صدا و سیما آگاهیدادن است چه به صورت علمی یا به صورت هنری است تا حتی به شکل ناآگاهانه مسبب ترویج عرفانهای منفی نشود.
وی ادامه داد: برخی فیلمهای خارجی مروج اینگونه مطالب است بعضی برنامهها هم که تحت عنوان شعائر عرضه میشود گاهی به این مطالب دامن میزنند بزرگترین کار صدا و سیما عرضه برنامه جامع به زبان هنری(فیلم، تئاتر، شعر، گفتگو و مصاحبه) است.
فنایی اشکوری گفت: البته در این راه نیاز به پشتوانه علمی از سوی حوزه و دانشگاه هستیم و بعد از برنامهریزی مدیران و اجرای هنرمندان میتوان به نتیجه مطلوب رسید صدا و سیما باید به نقد عرفانهای کاذب و معرفی صحیح عرفان حقیقی بپردازد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: اگر بتوانیم خلأ معنویت را پر کنیم کمتر شاهد جریانات منحرفی مثل شیطان پرستی خواهیم بود حداقل با این شیوه میتوان از رشد و توسعه گرایشهای انحرافی جلوگیری کرد و جامعه را از خطر بحران نجات داد؛ اگرچه ممکن است گروه یا گروههایی باشند که با هیچ شیوه تعلیم و تربیت قابل هدایت نباشند.
گفتنی است در زمینه عرفانهای کاذب کتابهای فراوانی در فروشگاههای دفتر نشر معارف و سایت پاتوق کتاب موجود و قاب تهیه است.
برای ارسال دیدگاه لازم است وارد شده یا ثبتنام کنید