ابومخنف لوط بن یحیی ازدی

أبو مِخنف لوط بن یحیی بن سعید بن مخنف بن سُلیم الغامدی الأزدی (درگذشته به سال ۱۵۷ هجری قمری)، مورخ شیعهٔ اهل کوفه که به دلیل نگارش کتابی به نام «مقتل الحسین» مشهور است. وی در این کتاب عمدهٔ روایات موافق و مخالف دربارهٔ نبرد کربلا را گرد آورده است. ابن ندیم و نجاشی فهرست بلندی از کتاب های او را ارائه می کنند اما هیچ کدام از آن کتاب ها به روزگار ما نرسیده است و تنها، محمد بن جریر طبری در کتاب تاریخ طبری، بخش عمده ای از کتاب مقتل الحسین او را نقل کرده است. همچنین علاوه بر طبری، بلاذری نیز روایت هایی از او را نقل کرده است.روایت های ابومخنف از حوادث صدر اسلام آن چنان دقیق، مفصل و با ذکر جزئیات واقعه است که خواننده را به زوایای مختلف حادثه راهنمایی می کند. علاوه بر این، نقل این روایات به دور از هرگونه تعصب دینی و قومی است؛ تا آن جا که مورخان اهل سنت و شیعه از کتاب های او استفاده کرده اند.

دربارهٔ ابومخنف، اطلاعات تاریخی اندکی برجای مانده است چنانکه حتی ترسیم طرحی ساده از احوال وی نیز دشوار است. همین موضوع موجب شده تا همگان توجه خود را به اخبار منقول از او معطوف دارند و در این اخبار نیز نکاتی که به روشن شدن زندگی او کمک کند، بسیار اندک است.تاریخ تولد ابومخنف بر ما مشخص نیست اما اغلب تاریخ درگذشت وی را سال ۱۵۷ هجری قمری نوشته اند. شاید معلوم نبودن تاریخ تولد وی موجب اشتباه بعضی از علمای رجال دربارهٔ او شده است چنان که برخی او را از اصحاب مولا علی (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) برشمرده اند و برخی دیگر او را از یاران امام جعفر صادق (ع) می دانند. شیخ طوسی نقل می کند که ابومخنف از اصحاب مولا علی بن ابی طالب و امام حسن و امام حسین علیهم السلام بوده و خود ابومخنف، مولا علی (ع) را ملاقات نکرده است. اما نجاشی او را از راویان امام جعفر صادق (ع) می داند و می گوید: «گفته شده است که او از ابوجعفر هم روایت نقل کرده است ... ولی این مطلب صحیح نیست». پس بنابه گفتهٔ نجاشی، او فقط از امام جعفر صادق (ع) روایت می کرده است و از اصحاب او به شمار می رود. حتی از امام محمد باقر (ع) هم روایت نکرده است، تا چه رسد به نقل روایت از مولا علی(ع). به گفتهٔ سزگین، ابومخنف در حدود سال ۷۰ قمری (۶۸۹ میلادی) زاده شده، زیرا از عبدالله بن علقمه خَثْعمی چندین خبر تاریخی روایت کرده است، اما بی گمان، میان این عبدالله بن علقمة خثعمی و عبدالله بن ابی اوفی اسلمی خلطی پیش آمده است. همچنین ولهاوزن گفته است که وی در سال ۸۲ قمری در میان سالی بوده و دوست محمد بن سائب کلبی به شمار می رفته است.از استادان و چگونگی زندگانی علمی و تعلیم و تعلم ابومخنف اطلاع دقیقی در دست نیست.ابومخنف در کوفه از خاندانی بزرگ و مشهور از تیرهٔ غامد و از قبیلهٔ بزرگ أزد برخاسته بود. نیای او مخنف بن سلیم براساس گزارش خود ابومخنف در سال ۶ قمری، زمانی که پیامبر اکرم (ص) به دعوت ابوظبیان ازدی پرداخت، اسلام آورد. او را در شمار اصحاب آورده اند زیرا از پیامبر اکرم (ص) احادیثی روایت کرده است.