ابن قولویه

ابوالقاسم جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور بن قولویهٔ قمی مشهور به ابن قُوْلُوْیه (به عربی: ابن قُولِوَیْه)، درگذشتهٔ ۳۶۹ قمری، محدث و فقیه بزرگ امامی در شهر قم به دنیا آمد. وی ریاست فقهی شیعه را در زمان خود داشته است. وی شاگرد برجسته شیخ کلینی و از سویی استاد برجسته شیخ مفید بوده است.
ابن قولویه دارای تالیفاتی در حدیث و فقه بوده که مشهورترینشان کامل الزیارات است و در ۱۳۵۶ ق نزدیک به ۱۳۱۶ ش در نجف اشرف به کوشش عبدالحسین امینی به چاپ رسیده است. این کتاب که یکی از مهم ترین منابع امامیه در زیارات است، به نوبهٔ خود مورد استفادهٔ شیخ مفید در المزار (جم) و دیگران قرار گرفته است. در سده های اخیر کامل الزیارات به منزلهٔ منبعی رجالی نیز مطرح شده و مورد استفادهٔ برخی از رجال شناسان امامی قرار گرفته است .

از دیگر آثار ابن قولویه که امروزه نشانی ازشان در دست نیست، می توان الاربعین (چهله)، تاریخ الشهور و الحوادث فیها (تاریخچهٔ ماه ها و حادثه هایشان)، الحج (حج)، الشهادات (گواهی ها)، الصداق (کابین)، الصلاة (نماز)، الفطرة، القضاء و ادب الحکام (داوری و ادبیات فرمان روایان (؟))، قیام اللیل (شب خیزی) و النوادر (نادرها) را نام برد .همچنین طوسی از کتابی با تعبیر فهرست مارواه من الکتب و الاصول یاد می کند که ظاهراً مورد استفادهٔ خودش در فهرست و نجاشی در رجال (جم) قرار گرفته است. وی اثری نیز با عنوان العدد فی شهر رمضان (شمارش ماه رمضان (؟)) داشته که در آن نظر خود را دربارهٔ ناقص نبودن ماه رمضان بیان کرده است . ابن داوود قمی (ه م) ردهایی بر این کتاب نوشته که خود انگیزهٔ نوشتن کتاب الرد علی ابن داود فی عدد شهر رمضان (ردی بر پسر داوود در شمار ماه رمضان) از جانب ابن قولویه بوده است (نک: نجاشی، ۱/۳۰۶، ۲/۳۰۵). گفتنی است که گزیده ای از یکی از آثار ابن قولویه در مستطرفات السرائر ابن ادریس (ص ۱۴۱- ۱۴۷) برجای مانده است.